Άρθρα

Ιστορικό και χαρακτηριστικά του Δικτύου NATURA 2000 στην Ελλάδα

(Νοέμβριος 2012)

  1. Το Natura 2000 αποτελεί ένα ευρωπαϊκό δίκτυο περιοχών (Τόπων Κοινοτικής Σηµασίας – Ειδικών Ζωνών ∆ιατήρησης και Ζωνών Ειδικής Προστασίας), το οποίο λειτουργεί µε κοινούς ευρωπαϊκούς κανόνες. Στις περιοχές αυτές πρέπει να εφαρµόζονται µέτρα διαχείρισης, να αποφεύγεται η υποβάθµιση και η σηµαντική όχληση και να εφαρµόζεται η δέουσα εκτίµηση των επιπτώσεων, σχεδίων, έργων και δραστηριοτήτων. Το ∆ίκτυο Natura 2000 αποτελεί εργαλείο εφαρµογής της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη φύση και τη βιοποικιλότητα.   
  2. Το χρονοδιάγραµµα ολοκλήρωσης του ∆ικτύου Natura 2000 έχει αποτυπωθεί στη στρατηγική για τη βιοποικιλότητα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, όπου ορίζεται ότι µέσα στο 2012 θα πρέπει να έχει υλοποιηθεί σηµαντικό µέρος του ∆ικτύου. Το 2012 είναι και η καταληκτική χρονολογία που τίθεται από την Οδηγία των Οικοτόπων για τους Τόπους Κοινοτικής Σηµασίας, καθώς έξι έτη µετά το χαρακτηρισµό τους οι Τόποι Κοινοτικής Σηµασίας  (ΤΚΣ) πρέπει να οριστούν ως Ειδικές Ζώνες ∆ιατήρησης (ΕΖ∆) και να καθοριστούν για αυτές προτεραιότητες και µέτρα. Αντίστοιχα, απαιτείται και η προστασία των Ζωνών Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) για την ορνιθοπανίδα, για τις οποίες δεν υπάρχει µέσα στο κείµενο της Οδηγίας 79/409 συγκεκριµένη χρονική δέσµευση, αλλά η επιταγή να υλοποιηθεί το ∆ίκτυο άµεσα.   
  3. Οι πρώτες ελληνικές ΖΕΠ, οι οποίες ήταν αποκλειστικά δασικές εκτάσεις, υποβλήθηκαν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 1987. Το 1989 συµπληρώθηκε ο κατάλογος των ΖΕΠ µε τους υγροτόπους διεθνούς σηµασίας. Το 1992, µε την έκδοση της Οδηγίας των οικοτόπων, η Ελλάδα έπρεπε να αναγνωρίσει και να δηλώσει ΤΚΣ για την προστασία τύπων οικοτόπων και ειδών, αλλά και να δώσει στοιχεία για τις ΖΕΠ της ορνιθοπανίδας, τις οποίες είχε ήδη δηλώσει.   
  4. Για το σκοπό αυτό εκπονήθηκε ένα πρόγραµµα LIFE-NATURE από το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων και τα Τµήµατα Βιολογίας των Πανεπιστηµίων Αθηνών, Θεσσαλονίκης και Πάτρας µε στόχο την αναγνώριση υποψήφιων περιοχών Natura 2000. Το πρόγραµµα υποστηρίχθηκε από τα, τότε, Υπουργεία ΠΕΧΩ∆Ε και Γεωργίας, τα οποία και χρηµατοδότησαν το 25%. Αυτό το πρόγραµµα έδωσε την πρώτη αξιολόγηση της παρουσίας και κατανοµής των ειδών και τύπων οικοτόπων κοινοτικού ενδιαφέροντος στην Ελλάδα, και τον πρώτο κατάλογο των υποψήφιων περιοχών Natura 2000. Το πρόγραµµα βασίστηκε µόνο σε βιβλιογραφική εργασία.  
  5. Μετά από επεξεργασία των στοιχείων από οµάδα εργασίας των δύο Υπουργείων, το 1996 και το 1997 προτάθηκαν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή οι πρώτοι ΤΚΣ και συµπληρώθηκε ο κατάλογος των ΖΕΠ. Το δίκτυο των ΤΚΣ ως έχει σήµερα, προήλθε από 11 διαδοχικές επιπλέον υποβολές περιοχών ή επικαιροποιήσεις στοιχείων από το 1999 έως το 2012, ενώ αντίστοιχα, για τις ΖΕΠ από έξι διαδοχικές επιπλέον υποβολές περιοχών ή επικαιροποιήσεις στοιχείων από το 2001 µέχρι το 2012.   
  6. Η συµπλήρωση του δικτύου των ΤΚΣ βασίστηκε κατά κύριο λόγο στα συµπεράσµατα των Βιογεωγραφικών Σεµιναρίων της µεσογειακής ζώνης που αφορούν στην αξιολόγηση της επάρκειας των προτεινόµενων ΤΚΣ για την αποτελεσµατική προστασία των τύπων οικοτόπων και ειδών κοινοτικού ενδιαφέροντος, τα οποία υλοποίησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Σύµφωνα µε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στην Ελλάδα οι εκκρεµότητες για τη συµπλήρωση του δικτύου των ΤΚΣ στη χέρσο είναι µικρές, και αφορούν κατά κύριο λόγο επιστηµονικές επιφυλάξεις για συγκεκριµένα είδη και τύπους οικοτόπων. Οι εκκρεµότητες για τη συµπλήρωση του δικτύου των θαλασσίων ΤΚΣ είναι σηµαντικές. 
  7. Η συµπλήρωση του δικτύου των ΖΕΠ βασίστηκε στην Απογραφή ΙΒΑ 2000 του BirdLife International. Το 2008, η Ελλάδα καταδικάστηκε από το ∆ικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, διότι ο αριθµός και η συνολική επιφάνεια των Ελληνικών ΖΕΠ υπολείπονταν σηµαντικά σε αριθµό και σε έκταση του καταλόγου ΙΒA 2000. Μετά από µελέτη, υποβλήθηκε από την Ελλάδα ένας σηµαντικός αριθµός νέων ΖΕΠ µε τελικό αποτέλεσµα η υπόθεση της καταδίκης να αρχειοθετηθεί από το Κολλέγιο των Επιτρόπων το Νοέµβριο του 2011. Σε εκκρεµότητα παραµένει ο χαρακτηρισµός θαλασσίων ΖΕΠ στην Ελλάδα.   
  8. Σήµερα το ελληνικό δίκτυο Natura 2000 περιλαµβάνει 419 περιοχές: 241 ΤΚΣ – ΕΖ∆ και 202 ΖΕΠ, ενώ 24 περιοχές είναι ταυτόχρονα ΤΚΣ και ΖΕΠ. Η έκταση των ΤΚΣ ανέρχεται σε 2.807.512 ha που καλύπτουν 16,3% της Ελληνικής χέρσου και 5,7% των χωρικών υδάτων. Ή έκτασή των ΖΕΠ ανέρχεται σε 2.952.476 ha και καλύπτουν 21,1% της χέρσου και 1,4% των χωρικών υδάτων. Συνολικά, η έκταση του ∆ικτύου Natura 2000 στην Ελλάδα ανέρχεται σε 4.294.205ha και καλύπτει 27,2% της χέρσου και 6,1% των χωρικών υδάτων. Η έκταση του ελληνικού δικτύου Natura 2000 αντιστοιχεί στο 4,5% της έκτασης του ευρωπαϊκού δικτύου, φέρνοντας την Ελλάδα στη δέκατη θέση σε σχέση µε τα 27 κράτη-µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο µέσος όρος κάλυψης εθνικού εδάφους χέρσου της Ευρώπης είναι 17,5%, οπότε η Ελλάδα τοποθετείται στην έκτη θέση µεταξύ των 27 κρατών-µελών, µετά τη Σλοβενία, τη Βουλγαρία, τη Σλοβακία, την Κύπρο και την Ισπανία.  
  9. Η πλειονότητα των περιοχών του ∆ικτύου Natura 2000 είναι µεγάλης έκτασης και λόγω της ιδιαίτερης βιοποικιλότητας του ελληνικού χώρου, οι περιοχές περιλαµβάνουν ποικιλία τύπων οικοτόπων και οικοτόπων ειδών.  
  10. Σε µεγάλο µέρος της έκταση του Natura 2000 έχει πραγµατοποιηθεί αναλυτική χαρτογράφηση των τύπων οικοτόπων στο πλαίσιο του προγράµµατος «Αναγνώριση και περιγραφή των τύπων οικοτόπων σε περιοχές ενδιαφέροντος για την διατήρηση της φύσης», το οποίο εκπονήθηκε µε χρηµατοδότηση από το Β’ και Γ’ ΚΠΣ (1999-2001). Στο πλαίσιο του έργου αυτού παρήχθησαν αναλυτικοί χάρτες βλάστησης τύπων οικοτόπων κλίµακας 1:50.000, οι οποίοι παρουσιάζονται και σε κλίµακα 1:20.000. 
  11. Τµήµα των περιοχών του δικτύου Natura 2000 είναι χαρακτηρισµένο ως προστατευόµενο σύµφωνα µε τη δασική νοµοθεσία. Τµήµα του δικτύου, περίπου το 25% της έκτασής του, είναι χαρακτηρισµένο σύµφωνα µε το νόµο 1650/1986 όπως ισχύει σήµερα µετά την έκδοση του νόµου 3937/2011. Τα δύο αυτά τµήµατα έχουν πολύ µεγάλο ποσοστό αλληλοεπικάλυψης. Με το νόµο 3937/2011, 239 ΤΚΣ χαρακτηρίστηκαν ήδη ως ΕΖ∆.  
  12. Επιπλέον, έχουν θεσµοθετηθεί οριζόντιες προβλέψεις περιορισµών και ρυθµίσεων εντός των περιοχών Natura 2000, οι οποίες περιλαµβάνονται στο νόµο 3937/2011, στα ειδικά πλαίσια χωροταξικού σχεδιασµού και αειφόρου ανάπτυξης, στο νόµο 3851/2010 για τις ανανεώσιµες µορφές ενέργειας, στην εναρµόνιση της Οδηγίας 79/409 για τα είδη ορνιθοπανίδας χαρακτηρισµού, στα δασικά διαχειριστικά σχέδια, στα αγροπεριβαλλοντικά µέτρα και στη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης. 
  13. Το ∆ικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων καταδίκασε την Ελλάδα, γιατί δεν έχει θεσπίσει και εφαρµόσει ένα συνεκτικό, συγκεκριµένο και ολοκληρωµένο νοµικό καθεστώς, ικανό να εξασφαλίσει τη βιώσιµη διαχείριση και την αποτελεσµατική προστασία των ΖΕΠ. Η Ελλάδα, παράλληλα µε τις υπόλοιπες προσπάθειες που κάνει, εκπόνησε και τη µελέτη «Προσδιορισµός δραστηριοτήτων συµβατών µε τα είδη χαρακτηρισµού των υφιστάµενων ΖΕΠ» και θεσµοθέτησε συµπληρωµατική εναρµόνιση της Οδηγίας 2009/147 (κωδικοποίηση της 79/409).   
  14. Περαιτέρω, έχουν ιδρυθεί 29 Φορείς ∆ιαχείρισης, που καλύπτουν περίπου το 23% της έκτασης του Natura, ήτοι περίπου 1.000.000 ha.
 
Back to top