του Σπύρου Μποφυλάτου
Κάθε νησί των Κυκλάδων έχει μια διακριτή ταυτότητα. Η γεωγραφία, το κλίμα και η παράδοση δημιουργούν διαφορετικά μέρη σε απόσταση αναπνοής το ένα από το άλλο. Η Σύρος βρίσκεται σε μια μόνιμη δισυπόστατη κατάσταση, με τις αντιφάσεις να τη χαρακτηρίζουν περισσότερο από οτιδήποτε άλλο. Μια από αυτές τις αντιφάσεις —αυτή ανάμεσα στην αναπτυγμένη κάτω μεριά και την πρωτόγονη πάνω μεριά— αποτέλεσε το έναυσμα για να αναδυθεί μια πρωτοβουλία που για χρόνια κατοικούσε στο συλλογικό υποσυνείδητο. Μια ευκαιρία για να χαραχτεί ένας άλλος δρόμος.
Εδώ και δυο χρόνια, μέσω συνεχόμενων ανοιχτών συνελεύσεων, πολίτες της Σύρου συζητάνε, πράττουν και οργανώνονται με σκοπό ένα εναλλακτικό αναπτυξιακό πρόταγμα, διαφορετικό από το χρεοκοπημένο μοντέλο του χωρίς όρια τουρισμού. Η αντίδραση σε προτάσεις που έχουν σκοπό την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος αποτέλεσαν τη γενεσιουργό αιτία της ομάδας. Μέσα απ’ αυτή την πρώτη, κιόλας, συνέλευση ξεπήδησε η ιδέα ότι για να μην καταστραφεί το νησί από μια ανάπτυξη που δεν έχει τέλος, που δεν έχει όρια, θα πρέπει να βρεθεί ένα τρόπος ήπιας ανάπτυξης που σέβεται τη φέρουσα ικανότητα του νησιού και δεν δημιουργεί δομές που μακροπρόθεσμα υποβαθμίζουν το φυσικό και τεχνητό περιβάλλον. Η δημιουργία αυθεντικών, ποιοτικών προϊόντων βελτιώνει την καθημερινότητα και έχει τη δυναμική να προσελκύσει εναλλακτικό τουρισμό. Δηλαδή, επισκέπτες με σεβασμό στη νησιωτικότητα, το τοπίο και την ιστορία.
Από τότε και σε τακτά χρονικά διαστήματα πραγματοποιούνται συναντήσεις —πλέον με πολύ περισσότερους συμμετέχοντες— στο αμφιθέατρο του Πανεπιστημίου. Η κουβέντα περιστρέφεται γύρω από το ερώτημα πώς θα εμπλακούν οι κάτοικοι και θα καλλιεργήσουν περαιτέρω τον τεράστιο πλούτο της Απάνω Μεριάς. Οι θησαυροί που παίρνουν πολλές μορφές με τις παραδοσιακές άνυδρες καλλιέργειες, τους γεωλογικούς και αρχαιολογικούς θησαυρούς του νησιού, την υψηλότερη βιοποικιλότητα στην Ευρώπη. Γι’ αυτούς όλους τους λόγους δημιουργήθηκε μια Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση, με σκοπό να αποτελέσει τον κεντρικό πυλώνα γύρω από τον οποίο θα οργανωθούν ομάδες ανθρώπων που μοιράζονται τα πιο πάνω όνειρα.
Η ΚοινΣΕπ “Απάνω Μεριά Σύρου” έχει στόχο τη δημιουργία θέσεων εργασίας για άνεργους και νέους, μέσα στο πνεύμα της προστασίας και διατήρησης μιας μοναδικής νησιωτικής περιοχής και την αξιοποίησή της με όρους αειφορίας και αποανάπτυξης. Αυτό θα γίνει μέσα από την τόνωση της αγροτικής παραγωγής της Απάνω Μεριάς Σύρου (γεωργία, μελισσοκομία, αμπελουργία, κτηνοτροφία) και την καλλιέργεια της ιδέας εναλλακτικού και ποιοτικού τουρισμού στην περιοχή (εκπαιδευτικός, φυσιολατρικός, περιπατητικός, αρχαιολογικός, γεωλογικός κλπ) που θα διαρκεί όλο το χρόνο και θα προσθέτει αντί να ευτελίζει τον πλούτο της περιοχής. Μια κεντρική έννοια για την ομάδα είναι η ιδέα της ανθεκτικότητας. Η ανθεκτικότητα ορίζεται ως η ικανότητα ενός συστήματος να διατηρεί την εσωτερική του συνοχή, ενώ ταυτόχρονα απορροφά εξωτερικούς κλυδωνισμούς. Μια βασική στρατηγική μεγιστοποίησης της ανθεκτικότητας είναι η αύξηση της ποικιλίας και της περιπλοκότητάς του. Για παράδειγμα, ένα στρέμμα του άγριου φρυγανικού οικοσυστήματος της Απάνω Μεριάς έχει περί τα εκατό διαφορετικά είδη χλωρίδας, ενώ ένα χωράφι έχει ένα μοναδικό είδος. Η εμφάνιση ενός οργανισμού που καταστρέφει ένα είδος για την περίπτωση του οικοσυστήματος της Απάνω Μεριάς δεν αποτελεί κίνδυνο, ενώ αντίθετα αποτελεί οριστική καταστροφή για την περίπτωση του συστήματος μονοκαλλιέργειας. Όπως η φύση, έτσι και τα ανθρώπινα συστήματα μπορούν να παραδειγματιστούν από τη συνύπαρξη των διαφορετικών ειδών και μέσω της βιομίμισης να σχεδιάσουν υπηρεσίες και κοινές δράσεις ανθεκτικές και έτοιμες να αντιμετωπίσουν τους εξωτερικούς κραδασμούς.
Η εξέταση των δημιουργικών κοινοτήτων ως διασυνδεδεμένου οικοσυστήματος αντί για διακριτά συστήματα παρέχει έναν διαφορετικό δρόμο για την αύξηση της ανθεκτικότητας και της ικανότητάς τους για άνθηση, δημιουργώντας θετική ανατροφοδότηση μέσα σε ένα ευρύτερο οικοσύστημα πρωτοβουλιών από κάτω προς τα πάνω τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Η δομή της ομάδας που οραματίζεται μια προστατευμένη Απάνω Μεριά είναι αυτή μιας μετα-ομάδας, δηλαδή μια ομάδας από ομάδες. Με πρώτη ματιά εμφανίζονται τρείς βασικές θεματικές: το περιβάλλον, ο πολιτισμός και οι άνθρωποι. Κάθε μια από αυτές τις θεματικές αποτελείται από διαφορετικές ομάδες ειδικού ενδιαφέροντος, οι οποίες αλληλοσυνδέονται τόσο στο θέμα όσο και στο ευρύτερο πεδίο της κοινότητας.
Για παράδειγμα, στο πλαίσιο του περιβάλλοντος, διάφορες ομάδες ανθρώπων εργάζονται με την πανίδα και τη χλωρίδα, ενώ μια διαφορετική ομάδα εξετάζει ζητήματα θαλάσσιας οικολογίας. Επιπλέον, μια διαφορετική κοινότητα μελετά τα μοναδικά γεωλογικά χαρακτηριστικά του νησιού. Όλες αυτές οι ομάδες βρίσκονται σε ανοιχτό διάλογο μεταξύ τους και με την κεντρική οργανωτική ομάδα. Η κατανόηση των ροών πληροφοριών, η αντιπαράθεση ανθρώπων σε διαφορετικούς ρόλους καθώς και η αύξηση της συνολικής διάχυτης ικανότητας σχεδιασμού των συμμετεχόντων στην κοινωνική επιχείρηση είναι το πρώτο βήμα στη δημιουργία μιας ανθεκτικής οργάνωσης. Το κεντρικότερο βήμα σε αυτή την προσπάθεια είναι η ένταξη της Απάνω Μεριάς στο πρόγραμμα της UΝΕSCOμε τον χαρακτηριστικό τίτλο “Παγκόσμια Γεωπάρκα”. Η προσπάθεια αυτή είναι ανάγκη να γίνει αποδεκτή και να αγκαλιαστεί από όλη τη συριανή κοινωνία. Το εγχείρημα του Γεωπάρκου περιλαμβάνει πολλά διαφορετικά υποπρογράμματα που αφορούν στην αποκατάσταση των μονοπατιών που οδηγούν σε θέσεις γεωλογικού ενδιαφέροντος, τη δημιουργία Γεωλογικού εκθετηρίου και άλλων υποστηρικτικών για το Γεωπάρκο υποδομών. Όλοι οι πολίτες που έχουν αγκαλιάσει το όραμα του Γεωπάρκου Σύρου, δουλεύουν επίσης για τη συνεργασία με την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, την Αποκεντρωμένη Διοίκηση και με όλους τους σημαντικούς φορείς του νησιού. Κάτω από τη στέγη του Γεωπάρκου, λοιπόν, δεν υπάρχουν μόνο πέτρες αλλά φυτά, ζώα, άνθρωποι, παραδόσεις και αρχαιολογικά ευρήματα. Υπάρχει ένας πλούτος που ξεπερνάει οποιοδήποτε εφήμερο κέρδος μπορεί να προσφέρει το ανταγωνιστικό τουριστικό προϊόν.
Η προσπάθεια δεν περιορίζεται και δεν τελειώνει με την ανάδειξη το γεωλογικού πάρκου. ‘Ηδη έχουν πραγματοποιηθεί δράσεις για την ενίσχυση ενός μοντέλου αγροτικής παραγωγής βασισμένο σε συνέργειες ανάμεσα στους παραγωγούς που ενσωματώνει όλα τα παραπάνω. Όλο το εγχείρημα έχει σκοπό να αποτελέσει έναν φάρο που θα δείχνει πως υπάρχουν παραπάνω από ένας τρόποι να πετύχουμε τους σκοπούς μας. Μπορούμε να προστατέψουμε, να καλλιεργήσουμε και να δρέψουμε τους καρπούς των κόπων μας χωρίς να θέτουμε σε κίνδυνο τις συνθήκες που επέτρεψαν τη δημιουργία τους. Στον πυρήνα αυτής της διαδικασίας υπάρχει μια επιλογή για το ποιο είναι το μέλλον που θέλουμε. Θέλουμε μεταλλικά πλοία τέρατα που ξερνάνε βραχιόλια για λίγες ώρες και τεράστιους όγκους από μπετό που βιάζουν το τοπίο ή μια πολυσχιδή, ανθρώπινη ανάπτυξη με ξύλινα καΐκια και ασπρισμένα σπίτια χωνεμένα στο κυκλαδίτικο τοπίο; Για όσους η απάντηση είναι η δεύτερη υπάρχει έδαφος να δουλέψουμε όλοι μαζί και να πετύχουμε αυτό το μέλλον γεμάτο πλούτο.
*Ο Σπύρος Μποφυλάτος είναι διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αιγαίου και ιδρυτικό μέλος της κίνησης για την ανάδειξη της Απάνω Μεριάς.
Δημοσίευση στο περιοδικό Serious Ιούλιος–Αύγουστος 2018, τ. 37