του Τάσου Κάρτα
ΧΑΛΑΝΤΡΑ = (παρά Συρίοις) ερείπια.
ΧΑΛΩ + ΑΝΤΡΑ = χαλώ τα άντρα / σπήλαια / ερείπια / τάφους – τοποθεσία κάτω από την Παναγία της Κοίμησης. Εδώ βρέθηκαν ερείπια, τάφοι και κοσμήματα μέσα σ’ αυτούς που αποδεικνύουν την ύπαρξη Αρχαίας Πόλεως και μεγάλης.
Α. Το 1862 ο Γ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ που ερεύνησε την περιοχή έγραφε: όλο το οροπέδιο είναι γεμάτο τάφους – πάνω από 1.000, αλλά μόνο 100 έχουν ανοιχτεί από τους χωρικούς σε διάφορες εποχές. Περιγράφει τους τάφους και τι βρέθηκε τότε μέσα σ’ αυτούς. ΑΛΛΑ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ανεκαλύφθη ΕΠΙΓΡΑΦΗ κι επιπλέον, “αν και ολόκληρη η μάντρα -περίβολος του διπλανού χωραφιού είναι από αυτές τις πλάκες, δε βρήκα καθόλου γράμματα πάνω τους”.
Συμπεραίνει τέλος ότι:
1. η μόνωση τας τοποθεσίας, 2. η γειτνίαση με τη θάλασσα, 3. η ατέλεια των ναών, 4. η σκόνη μέσα σ’ αυτούς (που ‘ναι αποτέλεσμα καύσεως νεκρών), 5. τα αγγεία φανερώνουν:
– εδώ ή ΤΑΦΗΚΑΝ τα ΘΥΜΑΤΑ ΕΠΙΔΗΜΙΑΣ που έπεσε στα Σύρα (μακριά απ’ την πόλη).
– ή ΘΑΒΑΝΕ τους Ρωμαίους ΕΞΟΡΙΣΤΟΥΣ στη ΓΥΑΡΟ.
Ο Τάκιτος (Ρωμαίος συγγραφέας) και ο Κικέρων αναφέρουν την Γυάρο σαν τύπο εξορίας και επίσης την λαϊκή έκφραση κατάρας “πήγαινε στα Γυούρα” (πήγαινε στο διάολο). Έτσι εξηγείται η παραλιακή ταφή των νεκρών, η καύση για ευκολία, η έλλειψη γραμμάτων για να ξεχαστούν οι “ταλαιπωρημένοι”.
Β. Μετά τον Παπαδόπουλο, ο ΑΜΠΕΛΑΣ έγραφε: ότι ένα από τα 3 νεκροταφεία του νησιού ήταν “το εν Χαλάντροις”, για ποιο λόγο; Εδώ αντιγράφει πιστά τον Παπαδόπουλο.
Γ. Το 1875 ο Κ. ΣΤΕΦΑΝΟΣ στάλθηκε στην Χαλανδριανή από την Αρχαιολογική Εταιρεία Αθηνών. Στο βιβλίο του γράφει ότι:
Εκτός από την πόλη Σύρο υπήρχε Αρχαιοτάτη Πόλη των Προϊστορικών Χρόνων στην ορεινή θέση Χάλανδρα. Αρχαιότερη της Σύρου και των άλλων παραθαλασσίων οικισμών που κτίσθηκαν όταν οι ελληνικές θάλασσες γίνανε πλωιμότερες. Κακώς υπέθεσε ο Παπαδόπουλος ότι ανήκαν στους Ρωμαϊκούς Χρόνους. Η κατασκευή των τάφων και τα αγαλματίδια που βρέθηκαν όμοια με άλλα σε άλλες Νεκροπόλεις, έδειχναν ότι είναι ΑΡΧΑΙΟΤΑΤΗ.
Το 1898 ο Χ. ΤΣΟΥΝΤΑΣ στάλθηκε από την Αρχαιολογική Εταιρεία γιο ανασκαφές (εντολή και δαπάναις της Αρχ. Εταιρείας). Στην Αρχαιολογική Εταιρεία γράφει ότι:
– σε δοκιμαστικό σκάψιμο είδα πολλά κομμάτια πίθων Προϊστορικών Χρόνων, Νεκροταφείο σε δύο τμήματα: Α. οι περισσότεροι τάφοι, Δ. μικρότεροι / αραιοί, στο Α σε συστάδες α’ 108, β’ 242, γ’ 65, δ’ 75. Τούτοι οι τάφοι είναι διαφορετικοί των τάφων Πάρου και Αμοργού όπου 4 όρθιες πλάκες αποτελούν τάφο. Στη Σύρο εκτός από έναν τέτοιο οι άλλοι είναι: τετράπλευροι (ορθογωνικοί ή τραπεζοειδείς), στρογγυλοί (κυκλικοί, ημικυκλικοί, ελλειψοειδείς), πολύγωνοι και άλλοι (τετράπλευροι ή πολύγωνοι κάτω και κυκλοτερείς πάνω στα χείλη). Όλοι ανάμικτοι.
Οι ΣΥΣΤΑΔΕΣ αντιστοιχούσαν σε ΥΠΟΔΙΑΙΡΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ δηλ. κώμες και φυλές. Από τις έπειτα επιγραφές συμπεραίνουμε ότι υπήρχαν φυλές στη Σύρο.
Το μήκος 1.50 μ. το βάθος 0,60 – 0,80. Ο τάφος “στενούται” στενεύει προς τα πάνω και πάνω και τέλος μπαίνει η κορυφαία πλάκα, που με το βάρος της συγκρατεί τις λοιπές, όπως συνηθίζεται στην ΜΥΚΗΝΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ. Εδώ έχουν χαρακτηριστικό γνώρισμα την Είσοδο, άνοιγμα δηλαδή με κατώφλι και παραστάδες (όρθιες πλάκες ύψους 0,50 – 0,60) καλυπτόμενες πάλι με πλάκα. Η εισαγωγή του νεκρού εγένετο άνωθεν.
Η κατασκευή τέτοιων τάφων είναι απομίμηση οικιών και δωματίων όπως μαρτυρεί η θυρίς και η κόγχη στο εσωτερικό του τάφου (για να βάζουν κτερίσματα). Ένας νεκρός σε κάθε τάφο. Σε δέκα μόνο βρέθηκαν περισσότεροι άρα ή ανήκαν στην ίδια οικογένεια ή δεν υπήρχε χώρος.
– οι νεκροί ήταν κεκλιμένοι προς τα αριστερά με κεκαμμένα τα σκέλη, το κεφάλι στην παλάμη σαν μαξιλάρι, κατευθείαν πάνω στο χώμα και όχι σε πέτρα όπως στην Πάρο. Μικρή πλάκα στο κεφάλι, καθόλου χώμα, διευθύνονται αόριστα.
– τα κτερίσματα: στο κεφάλι, στο σώμα, στην κόγχη.
1. ΠΗΛΙΝΑ δοχεία, πυξίδες (όπως στην Πάρο, Αντίπαρο κ.λ.π.), τηγανοειδή μόνο στη Σύρο (δεν ξέρουμε τη χρήση τους μάλλον κάτοπτρα). Γενικά υστερούν από αυτά της Πάρου και Αμοργού και στην επεξεργασία της επιφάνειας και στην καθαρότητα του πηλού. Αγγεία με γραπτά κοσμήματα. Εδώ γεννάται αμφιβολία αν πραγματικά η αρχή των διπλών χρωμάτων ανακαλύφθηκε στην ακμή της Μυκηναϊκής Τέχνης γιατί εδώ φαίνεται πολύ αρχαιότερη.
2. ΜΑΡΜΑΡΙΝΑ ειδώλια 7 μόνο (6 σε 5 τάφους) ύψος 0,105 μέχρι 0,052.
3. ΜΕΤΑΛΛΙΚΕΣ καρφίδες, αργυρές, χάλκινες και οστέινες βελόνες, σπάθες, άγκιστρα κ.ά. (οι καρφίδες χρησίμευαν για την στήριξη των ρούχων, οι σπάθες και οι βελόνες ίσως για στήριξη και καλλωπισμό).
ΚΑΣΤΡΙ
Γράφει ο ΤΣΟΥΝΤΑΣ:
Λόφος “κρημνώδης” από τρεις πλευρές, η ΒΑ προς τη θάλασσα. Στην κορυφή σώζεται ημικυκλικό τοίχος διαμέτρου 20 μ. κι από αυτό πήρε το όνομα ΚΑΣΤΡΙ. Η ηλικία δεν είναι βέβαιη αν και τα θεμέλια φαίνονται πολύ αρχαία. 30 μ. πιο κάτω παρετήρησα ΙΧΝΗ ΤΕΙΧΟΥΣ ΜΕΤΑ ΠΥΡΓΩΝ, έτσι μετά την ανασκαφή συμπληρώθηκε η εικόνα.
Δυο παράλληλα τοξοειδή τείχη – το εσωτερικό έχει και πύργους – περικλείουν εμβαδό περίπου 2.500 μ2. Οι πύργοι απέχουν 4,50 – 8 μ. περίπου μεταξύ τους. Ισόγεια δωμάτια, θύρες, παραστάδες, δίοδοι, κτισμένα χωρίς λάσπη και χωρίς ξύλινους συνδέσμους. Εδώ βρέθηκαν τεμάχια αγγείου Πρωτοκορινθιακού ρυθμού, λύχνος Ρωμαϊκών χρόνων, κύπελλο Τρωϊκών χρόνων και πάρα πολλά άλλα αντικείμενα διαφόρων περιόδων.
Από αυτά βγαίνει ότι η ΑΚΡΟΠΟΛΗ είναι της ΑΥΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΤΑΦΟΥΣ. Το δείχνει επίσης ο τρόπος κατασκευής των οικημάτων και των τειχών. Ο ΤΣΟΥΝΤΑΣ βγάζει το συμπέρασμα ότι το ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΑΝΗΚΕ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ της οποίας τα ίχνη σώζονται γύρω από την Εκκλησία της Παναγίας. ΠΡΩΤΑ ΚΑΤΟΙΚΗΘΗΚΕ Η ΑΚΡΟΠΟΛΗ πλησίον της θάλασσας, οχυρή ούσα, ΜΕΤΑ ΜΕΤΕΒΗΣΑΝ ΒΑΘΜΙΔΟΝ ΣΤΗΝ ΧΑΛΑΝΔΡΙΑΝΗ, όπου η ζωή ήταν ανετότερη και η καλλιέργεια των αγρών ευκολότερη, ΧΩΡΙΣ ΟΜΩΣ ΝΑ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΦΘΗ Η ΑΚΡΟΠΟΛΗ επειδή ήταν οχυρή, προπύργιο κατά των πειρατών. Όμοια διπλό τείχος ακροπόλεως βρέθηκε και στη Σίφνο στο λόφο του Αγ. Ανδρέα Ν.Α. της Απολλωνίας αλλά είναι υστερότερη της του Καστρίου διότι η έκταση, το πάχος και η οικοδομή των τειχών είναι τελειότερα. ΥΠΗΡΧΕ ΛΟΙΠΟΝ ΠΟΛΗ στη ΧΑΛΑΝΔΡΙΑΝΗ με ακρόπολη και πολιτισμό, προ των Μυκηναϊκών Χρόνων αλλά ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΠΟΤΕ ΙΔΡΥΘΗ ΚΑΙ ΠΟΤΕ ΚΑΤΕΣΤΡΑΦΗ.
Παρακάτω μπορείτε επίσης να διαβάσετε την εργασία της φοιτήτριας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Σοφίας Γεωργιάδου για το Καστρί Σύρου.